Polska jest jak mitologiczny Syzyf, który chciałby rozwinąć gospodarkę opartą na zielonym wodorze, ale pomimo licznych prób, dyskusji, założeń legislacyjnych, przygotowanego projektu ustawy nr UD 382 i konsultacji społecznych nie jest w stanie zrealizować zamierzonego celu, jakim jest stworzenie ram prawnych rynku odnawialnego wodoru. Na zahamowanie rozwoju systemu wodorowego w Polsce wpływa kilka czynników takich jak brak odpowiedniego finansowania, koszty technologii wodorowych oraz brak fundamentalnych norm prawnych, które zapewniałyby stabilność i pewność działań podejmowanych przez podmioty zainteresowane wytwarzaniem, obrotem lub konsumpcją odnawialnego wodoru. Nie ulega wątpliwości, że brak podjęcia zdecydowanych działań legislacyjnych spowodował, że Polska bezpowrotnie utraciła status prekursora w tworzeniu wodorowych norm regulacyjnych na rzecz państw Europy Zachodniej takich Niemcy czy Belgia. Dostrzegając rosnące znaczenie wodoru w procesie dekarbonizacji Niemcy i Belgia nie czekając na uchwalenie unijnego rozporządzenia i dyrektywy wodorowej postanowiły stworzyć wewnętrzne ramy prawne krajowego systemu wodorowego. Jednakże Polska, dla której wodór nie jest nieznanym gazem, może stworzyć regulacje dedykowane dla zielonego wodoru, czerpiąc inspiracje z rozwiązań regulacyjnych państw Europy Zachodniej.
Nie ulega wątpliwości, że obecny stan legislacji wodorowej jest nadal w punkcie „startowym” pomimo obowiązywania kilku regulacji prawnych, które są związane między innymi z produkcją wodoru odnawialnego i funkcjonowaniem stacji tankowania wodoru. Niestety regulacje te nie tworzą podstawowych fundamentów rynku wodorowego w Polsce, a są jedynie wąskim wycinkiem regulacyjnym całego systemu wodorowego, który potrzebuje kompleksowych i efektywnych ram prawnych dla podmiotów zainteresowanych technologiami wodorowymi.
Jak odnaleźć się w gąszczu definicji wodoru?
Podstawą każdej ustawy jest określenie i zdefiniowanie przedmiotu regulacji, w przypadku wodoru istnieje jego kilka definicji, które różnią się w zależności od obszaru rynkowego (transport, energetyka). Definicja legalna odnawialnego wodoru została przyjęta w ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (dalej jako: ustawa o OZE) i oznacza wodór wytworzony z odnawialnych źródeł energii w instalacji odnawialnego źródła energii, przy czym przez wytwarzanie wodoru odnawialnego należy rozumieć również uzyskanie wodoru odnawialnego w procesie elektrolizy. Przedstawiona definicja pomija inne procesy wytwarzania zeroemisyjnego wodoru m.in.: przetwarzanie odpadów komunalnych na wodór („waste-to-hydrogen”) czy termicznego przetwarzania biomasy, biogazu czy biometanu z wytworzeniem wodoru. Poza przedstawioną definicją odnawialnego wodoru z ustawy o OZE w obrocie prawnym funkcjonują także inne definicje wodoru takie jak wodór niskoemisyjny, wodór elektrolityczny oraz wodór odnawialny, który definiowany jest jako wyprodukowany z energii odnawialnej zgodnie z metodyką określoną dla odnawialnych ciekłych i gazowych paliw transportowych pochodzenia niebiologicznego w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 (dalej jako: RED II). Przedstawione definicje można odszukać w przepisach ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych z dnia 11 stycznia 2018 r. (dalej jako: ustawa o elektromobilności). Ostatnia uregulowana definicja wodoru została przyjęta w ustawie o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw z dnia 25 sierpnia 2006 r. (dalej jako: ustawa o jakości paliw) i oznacza wodór przeznaczony do napędu pojazdu wykorzystującego energię elektryczną wytworzoną z wodoru w zainstalowanych w nim ogniwach paliwowych, oznaczony kodem CN 2804 10 00.
Gwarancje pochodzenia – implementacja dyrektywy RED II
Po długim okresie oczekiwania Polska ustawą o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw z dnia 17 sierpnia 2023 r. zaimplementowała do krajowego porządku prawnego dyrektywę RED II, które uregulowała certyfikację odnawialnego wodoru oraz proces wydawania gwarancji pochodzenia. Celem gwarancji pochodzenia jest potwierdzenie przez Prezesa URE, że wodór został wyprodukowany z zielonej energii elektrycznej. W rozdziale piątym ustawy o OZE szczegółowo uregulowano procedurę składania wniosków o wydanie gwarancji pochodzenia, uznawalność gwarancji pochodzenia w innym państwie członkowskim UE, funkcjonowanie rejestru gwarancji pochodzenia oraz odmowę wydania gwarancji. Należy podkreślić, że przepisy z rozdziału piątego ustawy o OZE weszły w życie 1 stycznia 2024 roku. Zanim nastąpi proces wydania gwarancji pochodzenia, wodór jest poddawany certyfikacji, aby potwierdzić spełnienie kryteriów zrównoważonego rozwoju. W prawidłowym procesie zastosowania odpowiednich kryteriów pomocne są standardy oraz normy techniczne, które są tworzone m.in. przez podmioty prywatne, w przypadku UE istnieją trzy standardy: ISCC, RSB, CertifHy. W procesie certyfikacji należy uwzględnić dwa rozporządzenia delegowane Komisji UE uzupełniające dyrektywę RED II. Te pierwsze określające szczegółowe kryteria kwalifikacji energii elektrycznej wykorzystywanej do produkcji paliw transportowych (paliwa odnawialne ciekłe lub gazowe inne niż biopaliwa i pozyskane z innych źródeł niż biogaz i biomasa) jako w pełni odnawialnej. To drugie to sposób obliczania emisji gazów cieplarnianych tych paliw. Proces certyfikacji wodoru będzie dokonywały jednostki laboratoryjne wyznaczone przez Polskie Centrum Akredytacji badające zgodność próbek z normami. Przed rozpoczęciem procesu certyfikacji wodoru zgodnie z art. 60b ustawy o OZE ustawodawca zobowiązał podmioty wykonujące działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania wodoru odnawialnego do dokonania pomiarów ilości wodoru odnawialnego transportowanego środkami transportu innymi niż sieci gazowe na podstawie wskazań urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych, rejestracji tej ilości i jej przeliczenia na ilość energii wyrażoną w MWh. W sprawie określenia wymagań dotyczących pomiarów, rejestracji i sposobu obliczania ilości wodoru odnawialnego transportowanego środkami transportu innymi niż sieci gazowe konieczne jest przyjęcie aktu wykonawczego, jakim jest rozporządzenie. Obecnie nie wydano takiego rozporządzenia pomimo opublikowania jego projektu w lipcu 2023 roku.
Wodór w transporcie
Najwięcej regulacji wodorowych uchwalono w obszarze rozwoju stacji tankowania wodoru na rzecz rozwoju transportu wodorowego w Polsce. W ustawie o elektromobilności zdefiniowano podstawowe pojęcia takie jak: operator stacji wodoru, punkt tankowania wodoru, stacja wodoru czy pojazd napędzany wodorem. Ustawa zawiera obszerne normy prawne, które określają zasady dotyczące eksploatowania stacji wodorowych, prowadzenia badań technicznych stacji czy ich kontrolowania. Szczegółowe wymagania techniczne dla stacji wodorowych przewidziano w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 października 2022 r., które zawiera wymagania techniczne dotyczące bezpiecznej eksploatacji, naprawy i modernizacji stacji wodoru oraz opisy rodzajów badań technicznych stacji wodoru przeprowadzanych przez Urząd Dozoru Technicznego i Transportowy Dozór Techniczny w określonych terminach. System monitorowania i kontrolowania jakości wodoru stosowanego w pojazdach, w instalacjach energetycznego spalania, statkach żeglugi śródlądowej oraz w wybranych flotach został uregulowany w ustawie o jakości paliw. Kontrolę jakości wodoru u przedsiębiorców wytwarzających, magazynujących, wprowadzających do obrotu, gromadzących w stacjach zakładowych wodór, a także prowadzących hurtownie wodoru przeprowadza się raz na kwartał roku kalendarzowego. Ustawa o jakości paliw zawiera precyzyjne uregulowany proces badania jakości wodoru w tym również procedurę poboru próbek do badań.
Czy rynek potrzebuje więcej regulacji?
Przyjęte regulacje przez polskiego ustawodawcę dotyczą głównie wytwarzania wodoru oraz funkcjonowania stacji tankowania wodoru. Nie ulega wątpliwości, że definicja wodoru odnawialnego wymaga przeredagowania w zakresie rozszerzenia sposobów pozyskiwania odnawialnego wodoru. Aby przepisy o gwarancji pochodzenia mogły funkcjonować w praktyce potrzebna jest produkcja wodoru oraz działające jednostki laboratoryjne dokonujące certyfikacji wodoru. Przegląd regulacji wodorowych pokazuje, że brakuje między innymi norm prawnych dotyczących budowy sieci wodorowych, bezpośrednich sieci wodorowych, systemu wsparcia, jakości wodoru sieciowego, dostępu do sieci wodorowych czy magazynów wodoru. Aby rynek zielonego wodoru mógł funkcjonować potrzebny jest silny bodziec w postaci efektywnej ustawy stworzonej przez zjednoczone i zdeterminowane środowiska biznesu, nauki, prawników przy wsparciu i otwartości organów państwowych, które powinny być świadome realizacji idei stopniowego odchodzenie od gazu ziemnego na rzecz wodoru i innych gazów odnawialnych. Krajowe regulacje wodorowe będą wymagały w przyszłości analizy pod kątem realizacji celów przyjętych przez Parlament Europejski i Radę w dyrektywie dotyczącej wspólnych zasad rynków wewnętrznych gazów odnawialnych i gazów ziemnych oraz wodoru.
Artykuł ukazał się również na łamach GLOBENERGII:
